Tata Petu janhaskati Jefe Pedro el sabio

Tata Petu janhaskati Jefe Pedro el sabio

Por: Dr. Rolando Hernández Domínguez (Purepecha)

Tata Petu wékaxakakini sani wantap’ani na enka jucha p’orheecha wantonskurhik’a jimpoka isï jinteesti juchari eratsikwa ka juchari p’ikuarherakwa sani yónisti ya ekari marutarhu isï nika jawa na janti jimankiri jaka, maruksï wantasïnti eski ma omikwaika ka eski wétarinhak’a eski ma wichuts’ïni jarhuataka para jini niarani, maruksï wantasinti eski sesi jantika ka maruksï eski no sesi p’ikuarheranhak’a imani enkini mítika k’o eski jucha k’omu p’ikwarherani jaka jimpokiri notaru juchansïni jinkoni jamaaaka yápuru isï eskiri na jamaanpka orhetsïkuts’ïni yámintuichani kwap’ints’ïni ka wantani ka wantani, jimposï yámintuichaksïni isï arhianpti “Jefe Pedro” pero ima enkini no úni jaka mirhikurhini imaesti na enkirini arhitsïkuanpka.

Don Pedro, quiero hablarte un poco como hablamos nosotros los purépecha, porque así se expresa nuestro pensamiento y aquello que sentimos. Ya pasó algún tiempo de que partiste hacia otro plano, quién sabe cómo sea ese lugar al que fuiste. Algunos dicen que es una isla y que se requiere la ayuda de un perro para llegar hasta ahí; otros dicen que es un lugar bonito, otros que no se siente bien, lo que sí es cierto es que nosotros estamos tristes porque ya no andarás con nosotros por todos lados como andabas dirigiéndonos a todos, defendiéndonos a todos y hablando con nosotros. Por eso todos te llamaban “Jefe Pedro”, pero lo que no olvidaremos son tus consejos.

Tata Petu t’ú enkiri xani amparati wantakwa kamaanpka ekiri wantaanpka isïksï p’ikuarherasïanpka eski exeni jarhani ima enkiri wantaanpka yámintu ampe miani jimposïksï menchani wenenchaanpka ekits’ïni wantonskurhichianpka cha no meni winhachasïanpka pekiri ikiaanpka imani k’o nampini miti jimpoka jikini menku isï exeska xani tsipikwa jinkoni.

Don Pedro, tu palabra era la de un sabio. Cuando hablabas podíamos ver esas cosas que decías, nos hacías recordar muchas cosas, por eso a veces nos daban ganas de llorar con tus palabras, con tus consejos, nunca gritabas puede ser que te enojaras, eso sí nunca lo supe porque yo siempre te vi contento.

Wekaxaka sani ini ampe wantani enkini p’ikuarherani jaka isï miaxaka eskini exeni jarhani ima jurhiatikwa ekiksï mítip’eraka jiak’ani jucha tankurhisïanpka anchikurhini ima ánchikurhikwarhu ekiksï úni jamanpka jini SECULT arhikatarhu, peki jimpokini ixu Méxiku kw’íripika ji no kani jakak’sïanpka imani ampe ekiksï wantaaanpka ts’ïmanki juchari ampe ánchikurhianpka jimpoka ampamintu xarharasïanpka eskiksï no p’ikuarheraanpka imankiksï wantanpka jimposïni isku pakaraka chanksïni kurhach’atini cha k’o jiak’ani wantaska eska na jinteeka ka no isku ampe wantani.

Quiero hablar un poco de estas cosas que siento en este momento. Recuerdo con mucha claridad ese día en el que nos conocimos, entonces, nos reuníamos a trabajar para un proyecto que se desarrollaba en la SECULT (Secretaria de Cultura CDMX), creo que por haber crecido en la Ciudad de México yo no creía en los discursos que se hacían en nombre de nuestros pueblos, porque, claramente se nota que quienes los dicen no sienten sus palabras, por eso, me sorprendió la claridad de tu discurso cuando te escuché. Tu sí expresaste lo que debe ser y no palabras huecas.

E:\TALLERES DGEI\ACAPULCO\FOTOS ACAPULCO\DSC_0019.JPG
Congreso. Derechos humanos y pueblos indígenas – YouTube.

Ka yaasï i jurhiatikwa jimpo jucha jankurhint’aka paraki imani ampe eki cha wantaanpka xarharhaka ka yámintu kw’íripu imanki isï p’ikuarherak’a eski jucha mítiaka imani ampe enka cha wantaanpka ka ima sesi eratsikwa eka cha kamaanpka yapuru isï etsakurhiaka ka yawani isï niarhaka parakiksï sesi eratsikurhint’aki miaparini neeski jucha naniksï wératini jurhaska chaari sekiwa jimpo tata Petu miaparini imani ampe jucha erokani jawaka kani enki cha junkwani jawaka ka saniksï exep’erani jarhani jima isï jamani troki jatarini paraksï yáwani isï nirhani chanksïni jinkoni wantoskurhipani.

Y ahora en este día nosotros nos esforzaremos porque tu palabra florezca y toda la gente que siente como nosotros conozca esas cosas y todo ese gran pensamiento que nos transmitiste se expanda por todos lados y llegue lejos para que pensemos bien y recordemos quiénes somos, de dónde venimos, con tu permiso don Pedro, recordando todo eso, estaremos esperando tu regreso para que nos podamos ver, andar por ahí en vehículo para irnos lejos platicando.

Tata Petu para ini ampe k’amarhukuni diosï méyamu jimpokatsïni janhaskataka ka yaasï jucha úxaka santaru jurhimpitku nirhani, Chatsïni jorhentaska eski wetarinhaka mítikurhint’ani para sési p’íkuarherani ka eskatsï no ma ampe úaka úni ekiksï no sési anaxurhitini jawaka eski wetarinhak’a wantani juchari anapu jimpo, pero wenani jorhenkurhini na jinte juchari eratsikwa eski jucha úaka karani juchari anapu jimpo, pero santaru wetarinhasïnti mítitini jarhani ampe jimpo chatsïni winhaperataska chari wantakwani jinkoni imaesti imanki jucha wetarini japka.

Don Pedro, para terminar este texto, te digo que te agradecemos porque nos abriste los ojos. Ahora podemos caminar mejor. Tú nos enseñaste que es necesario reconocernos para sentirnos bien con lo que somos. Que no podremos hacer nada si antes no estamos bien parados en este mundo. Que es importante hablar nuestra lengua, pero es necesario primero conocer cómo es nuestro pensamiento. Que nosotros podemos escribir en nuestra lengua, pero es más necesario saber para qué lo hacemos. Tú nos diste fortaleza con tu palabra, eso era lo que necesitábamos.

Ka ini ampe exeparini i ma sapi wantakwa imanki chari erachi wantaka.

Hablando de estas cosas aquí te comparto estas palabras de tu hermano.

¿Qué representa para ti conocer a Pedro?

Pawënmaapyë, maapy täjpë, nëjtanaapyë, kupojkpë kukäjpxpë, tumjate’n nëtukki’iyë tnëjkupëky ja ayukjää’y.

Sabiduría, pensamiento, luchar por nuestra gente, justicia social, por los pueblos indígenas.

De su pensamiento, ¿qué es lo más relevante?

Mëj ja wënmää’ny tpëktä’äky  määj yää näxwiiny, amuk’ëwënmää’ny yää nääxwiiny mëjtä’äkp

Ser indígena en cualquier parte del mundo, comunalizar el mundo. La lengua está acompañada de los mitos de origen

¿Que se puede hacer con lo que aportó?

Yëktuyooyïm ja wënmanie, jäwa’am, pawënmayëm ja tsenaayën, yatsï na wënmaanie ka kutïï’kotsië

Caminar con su sabiduría, sentir y pensar de nuestro origen, poner en práctica y construir nuestro paradigma de vida.

C:\Users\puacu\Downloads\WhatsApp Image 2022-01-18 at 10.36.07 PM.jpeg
C:\Users\puacu\Downloads\WhatsApp Image 2022-01-18 at 10.42.00 PM.jpeg

Deja una respuesta

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *

Este sitio usa Akismet para reducir el spam. Aprende cómo se procesan los datos de tus comentarios.

Entrada anterior Bandas de viento en la Ciudad de México. Espacio sonoro, memoria y expresiones religiosas indígenas
Entrada siguiente Taller de radio a Promotores culturales